) Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar

1- Özel Adlar
2- Tür Adları 

B) Varlıkların Oluşlarına Göre Adlar

1- Somut Adlar
2- Soyut Adlar
 

C) Varlıkların Sayılarına Göre Adlar

1- Tekil Adlar
2- Çoğul Adlar
3- Topluluk Adları
 
A) Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar

1- Özel Adlar: Tek bir varlığı, kavramı tanıtan adlardır.
 

Örnekler: Oğuz, Türkiye, Afrika, İngilizce, Karabaş, Fırat Üniversitesi... vb.
 

2- Tür Adları: Aynı türden birçok varlığı, kavramı tanıtan adlardır.

Örnekler: mikrop, göz, kalem, kuş, boya, anne, teyze, süt, toprak, et, kedi, öykü... vb.

Not: Tür adları, geniş anlamda kullanılarak, o türün tamamını anlatabilir:

Örnekler: 

• İnsan, sevgiye muhtaçtır. (tüm insanlar) 
• Et protein yönünden zengindir. (tüm etler)
  

Not: Tür adları, aynı türden tek varlığı anlatabilir:

Örnekler: 

• Bu roman, bence çok güzel. (belli bir roman)
• Ağaç, susuzluktan büyümemişti. (belli bir ağaç)

Not: İnsanların hayvanlara verdikleri adlar, özel ad sayılır ve bunların yazımları ona göre yapılır:

Örnek:

Son günlerde Boncuk iyice huysuzlaştı.

B) Varlıkların Oluşlarına Göre Adlar

1- Somut Adlar: Duyularla algılayabildiğimiz, uzay boşluğunda yer kaplayan varlıkların adlarıdır. 

Örnekler: hava, ışık, su, koku, ağaç, böcek, insan...

2- Soyut Adlar: Duyularla algılayamadığımız, uzay boşluğunda yer kaplamayan kavramların adlarıdır. 

Örnekler: cesaret, vicdan, güzellik, insanlık, rüya, umut...

C) Varlıkların Sayılarına Göre Adlar

1- Tekil Adlar: Çoğul takısı (-ler, -lar) almamış adlardır. 

Örnekler: gazete, balık, roman....
   

2- Çoğul Adlar: Çoğul takısı (-ler, -lar) almış adlardır. 

Örnekler: gazeteler, balıklar, romanlar...
   

3- Topluluk Adları: Biçimce tekil, anlamca çoğul adlardır. 

Örnekler: ordu, sürü, çete, alay....

Not: Çoğul eki (-lar, -ler), adlara çoğul anlamı dışında anlamlar da katar:

Örnekler: 

• Mehmetlere gideceğiz. (aile)
• Bu savaşı Selçuklular kazandı. (soy) 
• İngilizler, ticaretten anlar. (millet)
• Daha çok Mimar Sinanlar yetiştirmeliyiz. (gibi olanlar)
• Amerikalarda az dolaşmadık. (abartma)      
• Oğuz Beyler gelmedi mi? (saygı)
• Akşamları televizyon izliyor. (genellikle)
  

Adlarda Durum

A) Yalın Durum
B) Belirtme Durumu (İsmin -i Hali)
C) Yönelme Durumu (İsmin -e Hali)
D) Bulunma Durumu (İsmin -de Hali)
E) Çıkma - Ayrılma Durumu (İsmin -den Hali)

 

A) Yalın Durum:

• Çocuk, evde uyuyor. 
• Bu tabloyu kardeşim yaptı.
• Önlük kurumuş.
  

Not: Bir ad, durum ekleri dışındaki çekim eklerini alsa bile yalın durumda sayılır.

B) Belirtme Durumu: (-ı, -i, -u, -ü)

• Çiçekleri az önce suladım.
• Turistler bu kilimi beğendiler.
  

Not: Bu durumdaki adlar mutlaka belirtili nesne olur.

C) Yönelme (Yaklaşma) Durumu: (-a, -e)

• Akşama eczanede buluşuruz.
  

Not: Bu durumdaki adlar dolaylı tümleç veya zarf tümleci olur.

D) Bulunma Durumu: (-de, -da, -te, -ta)

• Bu filmi televizyonda izlemiştik.
• Konuklar bu otelde kalacak.
  

Not: Bu durumdaki adlar dolaylı tümleç veya zarf tümleci olur.

E) Çıkma Durumu:

• Babam Fransa’dan geldi.
• Orhan’dan özür dilemelisin.
  

Not: Bu durumdaki adlar dolaylı tümleç veya zarf tümleci olur.

Adlarda Küçültme

Adlarda küçültme anlamı  "-cık, -ceğiz... ekleriyle sağlanır:
 
Örnekler: 

• Atlas Okyanus'unda birçok adacık vardır.
  
• Evceğizlerinde bir şey yoktur. 
   

Uyarı: "-cik, -ceğiz" ekleri, adlara "sevgi, acıma" anlamları katabilir ya da yeni anlamda sözcükler türetebilir. Bu durumdaki adlar küçültme anlamından sıyrılmıştır:

• Anneciğimi çok özledim (Sevgi). 
• Adamcağız ağlıyordu (Acıma). 
• Bunu kurbağacıkla sökebiliriz (Alet adı). 
• Bademcikleri iltihaplanmış (Organ adı). 
   

Adlarda Görev 

Adlar, ad tamlamaları cümlede her türlü görev üstlenebilir:

• Savcı, iddiasında direniyordu. (özne görevinde)
• Bana biraz zeytin getirsin. (nesne görevinde)
• Türk akıncıları Balkanlara doğru uzanmıştı. (ad tamlaması, özne görevinde)
• Kardeşim, haftalık ders programını arıyordu (ad tamlaması nesne görevinde)
• Oylamaya katılmayan, Fransa'ydı. (ad ek-eylem almış ve yüklem görevinde)
  
  
  2.KAYNAK
  Adlar, evrendeki bütün canlı ve cansız varlıkları, duygu ve düşünceleri, durumları, bütün bunların birbirleriyle olan ilgilerini karşılayan sözcüklerdir
  
  ÖR: kuş, ağaç, yastık, akıl, ağlama, yargı, gezegen.
  
  1 a) Bildirdikleri Varlıkların Özelliklerine Göre Adlar
  
  I- Özel Ad : Tek bir varlığa verilen ve yalnız o varlığı tanıtan adlar.Kişi, hayvan, yer, dil, din, mezhep, millet, ülke, kitap, gazete, kurum dernek, okul adları özel adlardır.
  
  ÖR: Kerem, Aslı ; Karabaş, Tekir; İstanbul, İzmir ; Türkler, İngilizler, Araplar ; Türkiye, Azerbaycan ; Türkçe, İngilizce ; Müslümanlık, Hanefilik ; Milliyet, Yeni Hayat ; İstanbul Üniversitesi, Türk Hava Yolları .
  
  II- Tür (Cins) Adı : Aynı türden varlıkları gösteren kelimelere tür adı denir.Vücudun organlarının adları, akrabalık, hayvan ve bitki adları, araç adları bu adlara girer.
  
  ÖR: baş, gövde, ayak; ana, baba, dayı; kedi, ağaç; çekiç, tabak.
  
  1 b) Varlıkların Oluşlarına Göre Adlar
  
  I- Somut Ad : Duyularımızla algıladığımız varlıklara verilen adlardır.
  
  ÖR: çiçek, kalem, bardak, iğne.
  
  II- Soyut Ad : Duyularla algılanamayan ancak akıl yoluyla idrak edilen kavramları gösteren adlardır.
  
  ÖR: sevgi, insanlık, mutluluk, hak, neşe.
  
  III- İş ve Eylem Gösteren Adlar : Fiil kök ve gövdelerine getirilen -mak; -me ve -ş ekleriyle türetilen adlardır.
  
  ÖR: uçuş, okuma, konuşmak
  
  1 c) Niceliklerine Göre Adlar
  
  I- Tekil Ad: Aynı türden varlıkların tek olan adıdır.
  
  ÖR: oda, öğrenci, Ankara, Ali
  
  II- Çoğul Ad: Türkçede adın birden çok olduğunu göstermek için -lar(-ler) çoğul eki kullanılır. Tekil adlara gelerek onları çoğul yapar.
  
  ÖR: Ayşeler, teyzemler (aile ve grup adı);
  
  Fatih'ler, Kanuni'ler (belirtilen kişilere benzeyenler);
  
  kemirgenler, sürüngenler (birçok özelliği ortak olan topluluklar);
  
  insanlar, gökler (çoğul anlamı taşıyan tekil adların anlamını güçlendirmek için);
  
  yalvarmalar, yakarmalar (abartı);
  
  Beyfendi gelmediler mi? (saygı)
  
  III- Topluluk Adı : Biçim bakımından tekil olan ancak çoğul bir topluluğu adlandıran sözcüklerdir.
  
  ÖR: ordu, sürü, takım, bölük, sınıf.
  
  1 ç) Ad Durumları
  
  I- Yalın Durum : Çekim eklerinden hiçbirini almamış durumudur. Genel olarak cümlede özne görevini yüklenirler.
  
  ÖR: "Vapur, kayalık sahilimize uğramaya cesaret edemedi."
  
  "Davranış, insanın aynasıdır."
  
  II- Yükleme(Belirtme) Durumu: -ı(/-i, -u/-ü ) ekiyle adın taşıdığı kavramın etkilendiği belirtilir.Bu durum eki, geçişli fiili tümleyerek cümlede nesne görevinde kullanılır.
  
  ÖR: "Kitabı sonuna kadar zevkle okudum."
  
  " Uzaktan evi gördüm."
  
  II- Yönelme Durumu: Yönelme durumunda adın belirttiği kavrama yöneliş, dönüş söz konusudur. Bu durum, ada -a(/-e) ekinin getirilmesiyle sağlanır.
  
  ÖR: Üç yüz bin liraya pantolon aldım. (karşılığında)
  
  Perşembeye görüşürüz. (zaman)
  
  Bu kitapları masaya bırakın. (yer bildirir.)
  
  Bu şiiri sana yazacağım. (için, amaç)
  
  Zamanla büyüdü, çoluk çocuğa karıştı. (ikileme yapar)
  
  Evine bağlı bir adam olarak biliniyordu. (sıfat)
  
  IV- Bulunma(Kalma) Durumu: -da(/-de, -ta/-te) ekinin getirilmesiyle "kalma, içinde olma" durumu oluşturulur. Diğer kullanımları ise:
  
  ÖR: Bayramda görüşürüz. (zaman)
  
  Bu konuda hiç endişe duymadı. (dolaylı tümleç)
  
  Türkiye'de nüfus her yıl % 2 artıyor. (yer ve içinde olma)
  
  Üretimin onda dokuzu dışarı ihraç ediliyor.(kesir sayı sıfatında )
  
  Orda burda başıboş dolaşmaktan usanmadı. (ikileme)
  
  V- Çıkma Durumu: -dan(/-den, -tan/-ten) ekinin getirilmesiyle "çıkma, ayrılma" durumu oluşturulur. Diğer kullanımları ise:
  
  ÖR: Balı camdan kavanoza aktardılar. (sıfat)
  
  Pamuktan yumuşak bir ele sahipti. (benzetmeli karşılaştırma)
  
  Pastadan tabağınıza alır mısınız ? (bütünün parçası)
  
  Öğrencilerden kimisi daha sıkı çalışıyor. (tamlayan eki durumunda)
  
  1 d) Ad Tamlamaları
  
  Bir adın başka bir adla kurduğu gruba ad tamlaması adı verilir.Birinci unsura tamlayan ikinci unsura tamlanan denir. Tamlanan unsur daima iyelik üçüncü şahıs eki alır.
  
  I- Belirtili Ad Tamlaması: Tamlayan unsurun -nın(/-nin; -ın/-in) tamlayan eki almış durumudur. Tamlanan iyelik eki almıştır.
  
  ÖR: oda-nın kapı-s-ı, su-y-un ses-i, ne-y-in ne-s-i, İstanbul-un bahar-ı
  
  II- Belirtisiz Ad Tamlaması: Tamlayan unsurun ek almaması durumudur. Sadece tamlananda iyelik eki vardır.
  
  ÖR: okul çanta-s-ı, yolcu tren-i, yemek masa-s-ı (tür adı)
  
  ayva reçel-i, üzüm su-y-u, yaprak dolma-s-ı (yiyeceklerin neden yapıldığı)
  
  Ankara bal-ı, Pisagor teorem-i, Amasya elma-s-ı (çıkış yeri bildirir.)
  
  Adapazar-ı, Konya ova-s-ı, Kuşada-s-ı (yer adı)
  
  93 harb-i, 1988 bahar-ı, 1453 yıl-ı (zaman)
  
  mısır püskül-ü, kestane reng-i (gibi, benzer anlamında)
  
  yumurtasarı-s-ı, limonküf-ü, ayvaçürüğ-ü (renk bildirir)
  
  Milliyet gazete-s-i, Göl İnsan-ları,Türk Dil Kurum-u, Halk Banka-s-ı, Kadıköy Belediye-s-i, Cuma gün-ü, Aralık ay-ı
  
  (gazete,kitap, kurum, gün, ay bildiren adlar kurar)
  
  edebiyat öğretmen-i, evkadın-ı, cumhurbaşkan-ı (meslek ve ünvan)
  
  Türk misafirperverliğ-i, Hollanda lâle-s-i, Fransız mutfağ-ı (milletle ilgili özelllikleri bildirir)[1]
  
  III- Takısız Ad Tamlaması: Hem tamlayanın hem de tamlananın ek almadan anlamca bütünleşmesiyle oluşan tamlamadır. Tamlayan tamlananın neden yapıldığını bildirir.
  
  Bu terim, dilciler arasında tartışma konusudur. Genel kanı, takısız tamlamaların sıfat tamlaması olduğu yönündedir.
  
  ÖR: demir çivi, altın bilezik, tahta masa (tamlayanın yapıldığı maddeyi bildirir)
  
  yufka yürek, elma yanak, kiraz dudak (tamlananın neye benzediği)
  
  Çanakkale, Galatasaray, Pamukkale (yer adı)Kaynakwh webhatti.com:
  
  erkek kardeş, kız kardeş, Doktor Ahmet (akrabalık ve san adları)
  
  kepçekulak, karga burun, armut kafa (deyim)
  
  [arka kapı, sağ el, ön balkon ( yer ve yön bildirir) (sıfat)
  
  on beş, iki bin, elli yedi kuruş, üç litre (sıra sayıları) (sıfat)][2]
  
  IV- Zincirleme Ad Tamlaması: Tamlayanı, tamlananı ya da her ikisi de tamlama olan tamlamalardır.
  
  ÖR: taş duvar-ın kalıntı-s-ı, Kaynakwh webhatti.com:
  
  Ali-nin demir cetvel-i,
  
  tahta masa ayağ-ı-nın renkli cila-s-ı
  
  2 e) Yapılarına göre sıfatlar:
  
  I- Basit Adlar: Ek almamış adlardır.
  
  ÖR: yol, deniz, masa, çocuk, ağaç, vapur.
  
  II- Türemiş Adlar: En az bir türetme eki almış adlardır.
  
  ÖR: çaydan-lık, akı-n, sav-cı, uğra-ş, kes-ki
  
  III- Birleşik Adlar: İki sözcüğün biraraya gelmesiyle oluşan adlarıdır.
  
  ÖR: dedikodu, yüzbaşı, gecekondu; ateşkes, basımevi, gülhane, kaptıkaçtı